Malatya' bulunana geleneksel evlerde mutfak ve kiler bulunur. Bu mutfak genellikle evin kuzeye bakan yönündedir. Kiler ise ya mutfağa bitişik ya da iki katlı evlerde alt katta bir bölümde bulunur. Bu yazımızda Malatya kültürünü tanımak isteyenlere , Malatya'nın geleneksel evlerindeki mutfak ve kilerin kullanımına, orada bulunan öğelerin önemine ve Malatya'nın zengin mutfak kültürünü sizlere aktaracağız.
MALATYA'DA MUTFAK VE KİLERİN ÖNEMİ
Mutfakta bulunan "Kaplık" ya da "terek" denilen raflar içerisinde kaplar vardır. Bu kaplar, geleneksel Malatya mutfaklarının vazgeçilmez unsurlarıdır. Mutfak veya kilerin bir tarafından "Aşlık"lar sıralanır. Aşlık, mutfak ve kilerde saklanan ve kullanılan malzemelerin düzenli bir şekilde yerleştirildiği alandır.
Kilerde yiyecek malzemelerinin yanı sıra kurutmalıklar, fazla eşya, buğday ve bunların elenmesinde kullanılan kalbur ve elek bulunur. Kalbur ve elek,ise bizlere Malatya'nın tarım odaklı yaşam tarzı olduğunu göstermektedir. Bu araçların bulunma amacı ise, buğdayın temizlenmesinde ve ekmek yapımında kullanılmasıdır.
Yatakların bulunduğu yüklük bu bölümde yer alır. Yüklük, genellikle evin daha soğuk olduğu ve hava akışının sağlandığı kilerde bulunur. Bu, yiyeceklerin daha uzun süre taze kalmasını sağlar.
Mutfakta Yemek Hazırlama ve Saklama
Mutfakta bulunan ocak, genellikle uygun bir yerde yer alır. Ocakta yemeklerin hazırlanması, mutfakta önemli bir rol oynar. Ocağın bir metre üzerinde davlumbaz vardır. Davlumbaz, mutfakta oluşabilecek dumanın ve buharın atılmasına yardımcı olur.
Zahire ve kışlık yiyecekler, kilerin serin bir yerinde muhafaza edilir. Bu yiyeceklerin saklanması, özellikle kış aylarında önemli bir rol oynar. Turşular ve reçeller bidonlara konularak burada saklanır. Kışlık et kavurması tenekelere basılarak kilerde yerden yarım metre yüksekte bulunan kerevetlerin üzerine sıralanır. Bu saklama yöntemi, yiyeceklerin tazeliklerini uzun süre korumasına yardımcı olur.
Yemekler, yere serilen sofra bezi üzerinde konulan siniler üzerinde yenilir. Bu, Malatya'nın geleneksel yemek yeme alışkanlıklarının bir parçasıdır.
MALATYA'DA MUTFAK KÜLTÜRÜ
Malatya'nın mutfak kültürü, zengin bir görünümle bizleri kutsar ve bu yemekler genellikle bulgur ağırlıklıdır. Bulgur, Malatya'nın tarımına yönelik uygun bir üründür ve bu nedenle yemeklerde sıkça kullanılmaktadır.
Özel günlerde yapılan kutlama, tören, çocuk görme, adak adama gibi günlerde yemeklerin çeşitliliği gözlenir. Bu özel günlerde her çeşit yemekler yapılır ve sevdikleriyle paylaşılır. Bu, Malatya mutfak kültürünün sosyal yönünü gösterir. Örneğin yeni doğum yapmış lohusa kadını görmeye gidildiğinde Kuymak (Herle) götürülür. Bu, Malatya'nın özel günler için yaptığı özel bir yemektir.
Eve misafir geldiğinde, Hıdırellez haftasında, bir rüya görüldüğünde hayıra çıkması dileğinde ise "Kömbe" yapılır. Kömbe, Malatya mutfak kültürünün en önemli ve tanınmış yemeklerinden biridir. Ayrıca, Hıdırellez'de "Hızır Kömbesi", "Sehen Kesmesi" gibi yiyecekler yapılarak en az yedi komşuya dağıtılır. Bu, Malatya'nın yemek paylaşma kültürünün bir parçasıdır.
Malatya'daki düğünlerde yemek türleri üç ana çeşit üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bunlar; etli bulgur pilavı, tiritli yemek ve mevsimine göre meyve, cacık ve salatadan oluşur. Bu yemekler, Malatya'da düğünlerin vazgeçilmez yemekleridir.
Ölü ardından cenazede verilen yemekler ise düğünlerdeki yemek çeşitleri gibidir. Buna, "can aşı" veya "kırk yemeği" gibi genel ad verilir. Bu, ölümün ardından verilen yemeklerin, düğünlerde verilen yemeklerle benzer olduğunu gösterir.
Bu tür yemeklere ek olarak "un helvası"da yapılır. Un helvası, Malatya'da özel bir öneme sahiptir. Yeni bir işe başlama, eve yeni birşey alma, kemer atma gibi durumlarda kömbe yapma ve kurban keserek komşulara dağıtarak geleneği sürdürmektedirler. Bu, Malatya'nın geleneksel yaşam tarzının ve mutfak kültürünün bir parçasıdır.
MALATYA'DA EKMEK ÖNEMLiDİR
Mutfak kültüründe önemli bir yeri ekmek çeşitleri tutar. Bunlar; tandır etmeği, yufka ekmek, kınalı ekmek, taplama ekmeği, bazlama, ekşili ekmek, ballı ekmek, otlu ekmek, pileke, dönderme, taş küllüğü, tutmaç, saç yüzü, yağlı ekmek, saç üstü... Ekmek, Malatya mutfak kültürünün en önemli unsurlarından biridir. Ekmek çeşitleri, Malatya'nın zengin ve çeşitli mutfak kültürünü yansıtmaktadır.
MALATYANIN GÜZEL ÇORBALARI
Çorbalar; mercimek çorbası, kavurmalı erişte-bulgur çorbası, tarhana çorbası, kara çorba, pıtpıtı çorbası, gendime çorbası, kulak çorbası, döğme çorbası, pirinç çorbası, ayali çorba, pirpirim çorbası, kelle-paça çorbası, ekşili çorba, keşli çorba, gurut çorbası, aşure çorbası, malhıta çorbası vb. sayılabilir. Çorbalar, Malatya'da soğuk geçen kış aylarında sıcak ve besleyici bir yemek seçeneği olarak ziyaretçilerine sunar.
MALATYA'NIN ENFES KÖFTELERİ
Köfteler; Malatya mutfağında önemli bir yer tutar. Köftelerde ana malzeme bulgurdur. Malatya'da 70'den fazla köfte çeşidi olduğu bilinmektedir. Bazılarının isimleri şöyledir:
Analı-kızlı, içli köfte, sumaklı ekşili köfte, sıkmalı köfte, elmalı köfte, kurşun geçmez köftesi, gilgirikli köfte, ciğer köftesi, haşhaşlı top köfte, kel köfte, ıspanaklı dolma köfte, patatesli içli köfte, kabaklı çimdik köfte, yumru köfte, yumurtalı sıkma köfte, yoğurtlu balkabağı köftesi, etli çiğ köfte, çiğleme, mercimekli çiğ köfte, keloğlan köftesi, yavandan patlıcanlı köfte sayılabilir.
MALATYA'NIN NEFİS SARMA VE DOLMALARI
Sarma ve dolmalar: Dut yaprağı, kabak, pazı, zeytinyağlı marul sarmaları, asma yaprağı sarması, kiraz yaprağı, fasulye yaprağı sarması, pancar yaprağı sarması, soğan dolması, kabak çiçeği dolması ve birçok lezzet sayılabilir. Sarma ve dolmalar, Malatya'nın en lezzetli ve çeşitli yemeklerinden bazılarıdır.
MALATYA'NIN ET KÜLTÜRÜ
Et ve sebze ağırlıklı Yemekler: Et tiridi, Malatya kebabı, iç pilav, sızgıç, incik kebabı, özbek pilavı, badem kebabı, bulgur pilavı, hünkâri pilavı, kavurma, dolma ve kızartmalar, cızlama, pekmezli yaprak, yağlı kabağı dolması, lahana dolması, ıspanaklı yumurta, pirpirim ekmeği, beyaz lahana kavurması, pancar çorbası, bezelye yemeği, borulce yemeği, fasulye diblesi, saç yüzü, keşkek, saç üstü, gülüş, yarma, yulaflı ekmek, basmak, erişte yemeği, erişte çorbası seveceğiniz türden yemekler.
Malatya mutfağındaki çeşitlilik ve zenginlik, bu bölgenin tarihini ve kültürünü yansıtan önemli bir unsur olmuştur. Malatya mutfak kültürünü daha yakından tanımak için, bu çeşitli ve lezzetli yemekleri denemekten mahrum kalmayın.
Ankara Haber Merkezi/ haymanagazetesi.org
