Dünyada birçok ülkesinde milleti temsil etmek ve işleyişi yönetmek amacıyla bir tür temsili hükümet olan parlamenter sistem kullanılıyor. Peki, Parlamenter Sistem nedir? Türkiye’de parlamenter sistem ne zaman bitti? İşte, merak edilen detaylar..
PARLAMENTER SİSTEM NEDİR?
Parlamenter sistem veya parlamentarizm, yürütme organının, yasama organının denetiminde olduğu demokratik bir yönetim sistemidir. Parlamenter sistemlerde devlet başkanı veya cumhurbaşkanı, ülke yönetiminde etkin olmayan sembolik mevkilerdir ve devleti temsil ederler. Ülke yönetiminde etkin makam başbakandır, yürütme gücü parlamentodan çıkan başbakan ve kabinesi tarafından yürütülür. Parlamenter sistemde, parlamento belirleyici üst organdır ve başbakan yasama organı tarafından denetlenmekle birlikte yönetimde yüksek güce sahiptir.[Genel olarak başbakan olarak bilinen hükûmetin başı, ülkelere göre şansölye gibi isimler alabilir.
Parlamenter sistemde, parlamento belirleyici üst organdır ve başbakan yasama organı tarafından denetlenmekle birlikte yönetimde yüksek güce sahiptir. Genel olarak başbakan olarak bilinen hükûmetin başı, ülkelere göre şansölye gibi isimler alabilir.
TÜRKİYE'DE PARLAMENTER SİSTEM NE ZAMAN BİTTİ?
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi, Türkiye'de 16 Nisan 2017 Referandumu'yla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan kuvvetler ayrılığına dayalı başkanlık tipi bir hükûmet sistemidir.
PARLAMENTER SİSTEMDE CUMHURBAŞKANI NE YAPAR?
Cumhurbaşkanının, Anayasada tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanacak; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumlu olacak. Böylece Cumhurbaşkanının meclise karşı siyasi sorumsuzluğu sağlanacaktır.
PARLAMENTER SİSTEM NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Genellikle bir parlamenter sistemde, yasama organı ve yürütme organının rolleri ya bulanıklaştırılır ya da birleştirilir. Başbakan, hükümetin başı olarak yürütme organına liderlik eder. Parlamento, her biri seçmenleri temsil eden üyelerden oluşur. Yasama organı yasalara oy verir ve devlet başkanı, bir yasa tasarısını imzalayabilir. Ayrıca yasa tasarısıyla hemfikir olduğunu veya anlaşmazlığını göstererek yasaya iade edebilir. Ancak parlamento, devlet başkanının vetosunu bir oylamayla yine de geçersiz kılabilir.
Pek çok parlamenter sistem aynı zamanda özel bir anayasa mahkemesinden oluşur. Bu mahkemenin yargı denetimi hakkı vardır. Bir yasayı toprak hukukunu veya anayasayı ihlal ederse anayasaya aykırı olarak ifade edebilir. Parlamenter sistem iki meclisli olabilir. Tek parlamento ya da iki meclisli parlamento olarak ayrılır. İki meclisli bir parlamento durumunda, bu genellikle yürütme hükümeti belirleme yetkisine sahip seçilmiş bir alt meclis ve alt meclisten farklı bir mekanizma yoluyla atanabilen veya seçilebilen bir üst meclis ile karakterize edilir.
PARLAMENTER SİSTEMDE SİYASİ PARTİLER, SEÇİMLER VE OYLAMA NASILDIR?
Parlamenter bir sistemde halk, hükümet başkanını veya Başbakanı seçmez. Bunun yerine yasama organının üyeleri liderlerini seçerler. Seçmenler, kendilerini mecliste temsil etmek istedikleri partiye oy verirler. Tipik olarak, çoğunluk partisi bir kişiyi Başbakan olarak seçer. Yasama organı aynı zamanda yürütme kabinesinin bir parçası olacak üyeleri seçer. Oy vermek bir partiye çoğunluk sağlamadığında, partiler koalisyonlar kurma eğilimindedir.
Seçim sistemi açısından, çoğu parlamenter sistem orantılı temsili kullanır. Orantılı temsil (PR) sistemi, her bir parti için seçmenlerin "genel dağılımını yansıtan" bir temsili organ oluşturur. Azınlık gruplarının, ancak seçimlere katıldıkları sürece temsil edilmelerini sağlar.
Parlamenter sistem, yürütme ve yasama organı arasında güçlü bir işbirliği üzerine kurulmuştur. Yürütme ve yasama organları arasında katı bir güçler ayrılığı bulunmaz ve bu da başkanlık sistemlerinde bulunan sisteme kıyasla farklı bir denge ve denetim mekanizmasına yol açar.[3] Yasama organı, işini tek meclisle veya çift meclisli parlamento aracılığıyla yürütür. Bu parlamento, ülke vatandaşları tarafından demokratik olarak seçilen temsilci veya üyelerden oluşur. Parlamenter sistemlerde devlet başkanı genellikle hükûmet başkanından başka bir kişidir. Buna karşılık, başkanlık sisteminde devlet başkanı çoğunlukla hükûmet başkanıyla aynı kişidir ve yürütme organı meşruiyetini yasama organından almaz.
Parlamenter sistemlerde genel olarak devlet başkanının sembolik makam olmasından ötürü halk tarafından demokratik oylama ile seçilmez. Halk, parlamento üyelerini seçer ve devlet başkanı ise halk tarafından seçilen parlamento üyeleri tarafından seçilir. Bu çoğu parlamenter cumhuriyette böyleyken, devlet başkanının halk tarafından seçildiği nadir parlamenter sistem örnekleri de bulunur. Parlamenter sistemle yönetilen bir ülke meşrutî monarşi ya da parlamenter cumhuriyet olabilir. Meşrutî monarşide yetkileri sembolik olan bir hükümdar (kral, imparator, padişah) bulunur, Birleşik Krallık, İsveç, Japonya ve Birinci ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde Osmanlı İmparatorluğu bunun örnekleridir. Parlamenter cumhuriyetlerde ise çoğunlukla parlamento tarafından seçilerek işbaşına gelen, yetkileri yine çoğunlukla sembolik olan bir devlet başkanı (cumhurbaşkanı) bulunur, Almanya, İtalya ve Hindistan bunun örnekleridir.
Bazı parlamenter sistemlerde hükûmete istikrar ve güç kazandırmak amacıyla öngörülen birtakım usulleri ihtiva eden sistemlere genel olarak “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” denmektedir. Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm, sağlam bir parlamento çoğunluğuna dayanmayan hükûmetlere güç ve istikrar kazandırmaya yönelik hukuk kurallarının bütünü olarak da tarif edilmektedir.
