"Kapitülasyon," kelime anlamıyla bir devletin yabancı ülkeler veya yabancı şirketlere belirli ayrıcalıklar veya imtiyazlar tanıdığı bir tür anlaşmayı ifade eder. Genellikle ekonomik veya ticaret ayrıcalıkları şeklinde ortaya çıkar. Bu tür anlaşmalar, bir devletin başka bir devlete veya yabancı bir özneye belirli avantajlar sağlamayı amaçlayabilir.
Tarihsel olarak, Osmanlı İmparatorluğu döneminde "kapitülasyon" terimi, Osmanlı hükümeti ile Avrupalı güçler arasında imzalanan anlaşmaları tanımlamak için kullanılmıştır. Kapitülasyon sadece Osmanlı'ya ait olan bir sistem olmayıp birçok ülkede de uygulanmıştır. Sözlük anlamı baş eğmek ve teslim anlamına gelmektedir.
Bu anlaşmalar, genellikle ticaret ve diplomatik ilişkileri teşvik etmek amacıyla başlatılmış olsa da, zamanla Osmanlı İmparatorluğu için dezavantajlı ve eşitsiz anlaşmalara dönüşmüştür.
"Kapitülasyon" kelimesi Türkçe'de daha geniş bir bağlamda kullanılabilir ve eşit olmayan veya dezavantajlı bir durumu ifade etmek için de kullanılabilir.
İlk Kapitülasyon kimlere verildi?
İlk kapitülasyonlar Selçuklu, Bizans ve Akdeniz kıyısındaki Arap ülkelerinde görülmüştür. Kapitülasyonların veriliş amacı ticareti kendi ülkelerine çekmek olsa da daha sonra merkantilist politika haline gelmiştir. Bir ülkenin başka bir ülkeye ayrıcalık verebilmesi için güçlü bir ekonomiye sahip olması gerekir. Kapitülasyonların bir süresi bulunmadığından dolayı süresiz olarak verilmektedir.
Kapütilasyonlar ne zaman kaldırıldı?
OsmanlıDevleti'nde kapitülasyonlar, modernleşme çabaları ve Tanzimat dönemi reformları sırasında ele alındı. Ancak, kapitülasyonların kaldırılması ve eşitlik ilkesinin sağlanması daha sonra gerçekleşti.
Osmanlı Devletindeki kapitülasyonlar, 19. yüzyılın ortalarına kadar devam etti. Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) gibi reformlar, eşitlik ve adalete vurgu yaparak kapitülasyonların kaldırılmasını hedefliyordu. Ancak, bu fermanlar tam anlamıyla kapitülasyonları sona erdirmedi.
Kapitülasyonlar, I. Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan Sevr Antlaşması ile resmi olarak kaldırıldı. Ancak, Sevr Antlaşması Osmanlı Osmanlı Devleti'nin yenilgisi ve parçalanmasıyla sonuçlandı ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlamasıyla hükümsüz kılındı. Türkiye ile müttefik devletler arasında imzalanan Lozan Antlaşması (1923) ise kapitülasyonları resmi olarak ortadan kaldırdı ve Türkiye'nin egemenliğini tanıdı. Bu nedenle, pratikte kapitülasyonlar Osmanlı Devleti'nin çöküşü ve Türkiye'nin bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte kaldırılmış oldu.
