Kamuoyunda sıkça gündeme gelen ‘Türklerin Bismark’ı kimdir?’ sorusu, pek çok tarih meraklısının cevabını aradığı konulardan biri hâline geldi. İşte merak edilenler...
TÜRKLERİN BİSMARK’I KİMDİR?
Türk tarihinin en önemli devlet adamlarından biri olan Bilge Tonyukuk, Batılı tarihçiler tarafından “Türklerin Bismark’ı” olarak tanımlanıyor. Göktürk Devleti’nin yeniden yükselişinde kritik rol oynayan Tonyukuk, stratejileri, bilgeligi ve liderliği ile Türk siyasi tarihine yön vermiş bir isim.
TONYUKUK NEDEN BİSMARK'A BENZETİLİR?
Alman siyasi tarihinin en güçlü figürlerinden biri olan Otto von Bismarck, Almanya’nın birleşmesinin mimarı olarak bilinir. Aynı dönemin çok öncesinde, 8. yüzyılda yaşayan Tonyukuk ise dağınık Türk boylarını bir araya getirerek Göktürk Devleti’nin yeniden kuruluşunda başrol oynadı. Bu nedenle Batılı tarihçiler, onu “Türklerin Bismark’ı” olarak nitelendirir.
Bazı tarihçiler ise bunun tam tersinin daha doğru olduğunu vurgular. Çünkü Tonyukuk, Bismarck’tan yaklaşık 12 yüzyıl önce yaşamıştır. Bu nedenle “Bismarck, Almanların Tonyukuk’udur” demenin daha yerinde olduğu ifade edilir.
VEZİR TONYUKUK KİMDİR?
Türk devlet geleneğinin en önemli isimlerinden biri olan Bilge Tonyukuk, Göktürk Devleti’nin yeniden güçlenmesinde belirleyici bir role sahipti. İlteriş Kağan, Kapgan Kağan, Bögü Han ve Bilge Kağan dönemlerinde başvezir olarak görev yaptı. Savaşlarda komutanlık yaptı, siyasi stratejileriyle devletin istiklal mücadelesini yönlendirdi. “Tonyukuk” kelimesi, eski Türkçede “yağlı giysi sahibi” anlamına gelir. O dönemlerde yağlı ve lekeli giysiler, zenginlik ve cömertliğin göstergesi sayılıyordu.
VEZİR TONYUKUK İLTERİŞ KAĞAN
Tonyukuk’un kendi yazıtlarında belirttiğine göre Çin’de doğmuş, tutsaklık döneminden kaçarak İlteriş Kağan ile birlikte Göktürklerin bağımsızlık savaşına katılmıştır. Gençliğinde cesaretiyle, ileri yaşlarında ise bilgeliğiyle öne çıktı. Göktürk devlet yapısını yeniden kuran beyinlerden biri oldu. Türk milletinin yerleşik hayata erken geçmesine ve Budizm–Taoizm gibi dinlerin benimsenmesine karşı çıkmış, bunların savaşçı bozkır kültürünü zayıflatacağını savunmuştur.
GÖKTÜRK DEVLETİ’NİN YENİDEN KURULUŞU
Göktürklerin Çin esaretine son veren kişi, Aşina soyundan gelen İlteriş (Kutlug) Kağandır. 680’lerden itibaren başlayan ayaklanma sırasında Tonyukuk hem akıl hocası hem komutan olarak öne çıktı. Bu mücadele sonunda II. Göktürk Devleti yeniden kuruldu. Tonyukuk’un anlatımına göre; düşmanı Türk yurduna sokmadı. Savaş stratejileri ile devleti ayakta tuttu. İlteriş Kağan ile birlikte hareket ederek Türklerin yok olmasını engelledi. Bu başarılar, onun neden tarihte “bilge” olarak anıldığını açıkça ortaya koyar.
TONYUKUK YAZITLARI VE ÖNEMİ
Tonyukuk’un hatıralarını içeren anıt, MS 720–725 yılları arasında Moğolistan’daki Bayın Çoktu bölgesine dikildi. Bu yazıt, Türk tarihinin bilinen en eski siyasi ve stratejik metinlerinden biridir. Yazıtlarda; Göktürklerin Çin esaretinden kurtuluş mücadelesi, düşman devletlerin hileleri, Türk milletine verilen öğütler ve Tonyukuk’un kendi yaşamından kesitler açık ve sade bir dille anlatılır.
BİLGE TONYUKUK’UN STRATEJİK ZEKÂSI
Tonyukuk, hem askeri hem siyasi bir dâhi olarak tanımlanır. Yazıtlarda geçen sözleri, onun Türk devlet aklını nasıl şekillendirdiğini gösterir:
“Bu Türk milletinin içine silahlı düşmanı sokturmadım. İlteriş Kağan çalışmasaydı ve ben de çalışmasaydım il ve millet yok olacaktı.”
Tonyukuk, Türk ordusunun hafif süvari hareketliliğini, bozkır taktiklerini, sürpriz saldırı yöntemlerini en iyi uygulayan liderlerden biri olmuştur. Çin’e yapılan büyük akınlarda aldığı kararlar, Göktürk Devleti’ne önemli zaferler kazandırmıştır.
BİLGE TONYUKUK NE ZAMAN ÖLDÜ?
Büyük devlet adamı Bilge Tonyukuk, MS 725 yılı civarında vefat etti. Yaklaşık 50 yıl boyunca Göktürk Devleti’ne hizmet etti. Bugün tarihçiler onu; Türk devlet geleneğinin kurucularından biri, Türk kimliğinin korunmasında önemli bir figür, ve stratejik aklın ve bilgeligin sembolü olarak tanımlar. Batılı tarihçilerin ona verdiği “Göktürk Bismarck’ı” unvanı, aslında Tonyukuk’un Türk tarihindeki eşsiz rolünü açıklamak için kullanılan bir benzetmedir.
