Bundan on yıllar önce ABD’de iki lise öğrencisi, fen bilgisi dersi için uykusuzluk deneyi başlattı. Deney, 17 yaşındaki Randy Gardner’ın tam 11 gün 25 dakika boyunca uyumamasıyla sonuçlandı. Çalışma, uykusuzluğun insan beyni üzerindeki etkilerine ilişkin en çok konuşulan vakalardan biri oldu.
SIRA DIŞI DENEY FEN DERSİNDE BAŞLADI
Takvimler Aralık 1963’ü gösterirken, ABD’de gündem Vietnam Savaşı ve Noel tatiliydi. Kaliforniya’daki Point Loma Lisesi’nde okuyan iki öğrenci ise sınıf arkadaşlarından çok daha farklı bir konuya odaklanmıştı. Bruce McAllister, fen bilgisi dersi için “Bir insan ne kadar süre uyanık kalabilir?” sorusunu merkeze alan bir proje önerdi. Arkadaşı Randy Gardner da bu deneyin denek kısmını üstlenmeyi kabul etti.
O dönem kamuoyunda bilinen en uzun uyanık kalma süresi 260 saatti. Gardner ve arkadaşları, bu sınırı aşmayı ve uykusuzluğun bilişsel beceriler üzerindeki etkilerini gözlemlemeyi amaçlıyordu. Deney süresince McAllister ve bir diğer arkadaşları Joe Marciano Jr., Gardner’ı sürekli gözlem altında tuttu.
REKOR KIRMAYI BAŞARDILAR
Deney 8 Ocak 1964’te sona erdiğinde, henüz 17 yaşındaki Randy Gardner tam 11 gün 25 dakika, yani yaklaşık 264 saat boyunca uyumamıştı. Böylece bir önceki rekoru geride bırakarak tarihe geçti. Uykusuzluğun etkileri ağırlıklı olarak dikkat, hafıza ve ruh hali üzerinden takip edildi. Gardner’ın zaman zaman konsantrasyon kaybı yaşadığı, kısa süreli hafıza sorunları ve algı bozuklukları gösterdiği gözlemlendi.
AKADEMİ DÜNYASININ DA İLGİ ODAĞI OLDU
Deney, yerel bir gazetede haber olunca olay akademik çevrelerin de dikkatini çekti. Stanford Üniversitesi’nde uyku üzerine çalışan Dr. William C. Dement sürece dahil oldu. Dement’in katılımı, Gardner’ın ailesinin endişelerini bir nebze de olsa azalttı. O yıllarda uzun süreli uykusuzluğun ölümcül olup olamayacağı ciddi şekilde tartışılıyordu.
Gardner’ın sağlık durumu, ABD Donanması’ndan Teğmen Komutan John J. Ross tarafından yakından takip edildi. Ross’un raporlarında ruh hali dalgalanmaları, kısa süreli hafıza kayıpları, zaman zaman paranoya ve halüsinasyonlar gibi belirtiler yer aldı. Deneyin son günlerinde yapılan basit matematik testlerinde Gardner’ın işlemleri tamamlayamadığı ve ne yaptığını unuttuğu belirlendi.
"KÖTÜ BİR ŞEY OLMAYACAĞINI GÖSTERMEK İSTEDİM"
Deneyin bitiminde düzenlenen basın toplantısında Gardner’ın genel sağlık durumunun iyi olduğu belirtildi. Genç öğrenci, “Uykusuz kalırsanız mutlaka kötü şeyler olacağını düşünüyordum. Bunun böyle olmayabileceğini göstermek istedim,” sözleriyle ne amaçladığını anlattı. Bilim insanları ise deneyin kontrollü koşullarda yapılmış olmasına rağmen ciddi riskler barındırdığı konusunda hemfikirdi.
UYKU SONRASI NELER YAŞADI?
Deney tamamlandıktan sonra Gardner’ın uyku düzeni bilim insanları tarafından ayrıntılı biçimde incelendi. İlk etapta yaklaşık 15 saate yakın uyuyan Gardner, sonraki günlerde normal uyku düzenine döndü. Haftalar sonra yapılan kontrollerde kalıcı bir nörolojik hasara rastlanmadı. Bu da uyku yoksunluğu sonrası beynin toparlanma kapasitesine dair önemli veriler sundu.
YILLAR SONRA İTİRAF ETTİ
Her ne kadar gençlik yıllarında ciddi bir sağlık sorunu yaşamamış gibi görünse de Gardner, yıllar sonra yaptığı açıklamalarda 2000’li yıllarda ağır uykusuzluk problemleri çekmeye başladığını ve bunun 1960’lardaki deneyle bağlantılı olabileceğini düşündüğünü ifade etti.
UYKUSUZLUK DENEYLERİ ARTIK KABUL EDİLMİYOR
Randy Gardner’ın rekoru daha sonraki yıllarda farklı isimler tarafından aşıldı. Ancak güvenlik endişeleri nedeniyle Guinness Dünya Rekorları, 1997’den itibaren gönüllü uykusuzluk denemelerini kabul etmeme kararı aldı. Uzmanlara göre, mikro uyku anlarının tespit edilmesinin zorluğu ve ciddi sağlık riskleri, söz konusu rekorların güvenilirliğini tartışmalı hale getiriyor.
Bugün hâlâ Randy Gardner vakası, kapsamlı biçimde belgelenmiş olması nedeniyle bilim dünyasında en çok referans verilen uykusuzluk deneylerinden biri olarak kabul ediliyor. Fen bilgisi dersi için yapılan deney, insan bedeninin sınırlarına dair çarpıcı bir örnek olarak hafızalardaki yer tutmaya devam ediyor.
