Başkent Ankara’yı yalnızca siyaset ve bürokrasiyle anmak haksızlık olur. Şehrin sokaklarına dikkatle bakınca, Roma’dan Selçuklu’ya, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan çok katmanlı bir hafızanın başrolünde camiler vardır. Bazısı ahşap direkleriyle, bazısı kurşun kaplı kubbesiyle, bazısı da çağdaş mühendislik çözümleriyle konuşur. Aşağıdaki rehber, “nereden başlamalıyım?” diyen gezginler için özgün ve detaylı bir keşif rotası sunuyor.

Mutlaka görülmesi gerekenler

1) Hacı Bayram Veli Camii (1427–28) – Ulus

Roma Augustus Tapınağı’na bitişik konumuyla benzersizdir. Tuğla duvarlı, tek sahınlı sade iç mekân; iki şerefeli minaresi ve türbesiyle birlikte Ankara’nın kalbi.
Neden gidilir? Bir meydanda üç dinî/antik katman: Roma tapınağı + cami + tarikat mirası.

2) Cenabı Ahmet Paşa Camii ve Türbesi (1565) – Ulucanlar / Mimar Sinan

Ankara’daki tek Mimar Sinan yapısı. Kare plan, tek kubbe; mermer mihrap–minberin ölçülü sadeliği, kurşun kaplı kubbe. Avlu çevresindeki mezar taşları ziyaretin kıymetli parçası.
İpucu: 2008 sonrası onarımlarla özgün doku özenle toparlandı.

3) Aslanhane (Ahi Şerafettin) Camii (13. yy. başı) – Samanpazarı

Uzunlamasına beş sahınlı ahşap kurgusu, devşirme malzemeli başlıkları, kalem işi izleriyle bir Selçuklu klasği. Türbe duvarındaki antik aslan heykeli camiye adını verir.
Not: 2023’te UNESCO Dünya Mirası listesine girdi.

4) Karacabey Camii (1428, onarımlar geçirdi) – Hacettepe

Külliye kimliği, çokgen gövdeli sırlı tuğla bezemeli minaresi ve beş kubbeli son cemaat yerinin zarafeti ile öne çıkar.
Neden önemli? Ankara taş–tuğla karışımı ustalıklı işçilik ve erken Osmanlı karakteri.

5) Kocatepe Camii (1987) – Kızılay

Dört minaresi, merkezi kubbesi ve altındaki kütüphane–konferans–ticari birimlerle büyük bir kentsel kompleks. Mimar Sinan geleneğinin modern yorumunu taşır.
Kapasite & atmosfer: Resmî törenlerde ve cuma günleri şehrin en kalabalık ibadet mekânlarından.

6) Ahmet Hamdi Akseki Camii (2013) – Bilkent kavşağı

33 m çapındaki ana kubbe, geniş avlu, erişilebilirlik ve akıllı bina çözümleri; güçlü aydınlatma–ses kurgusu.
Artı: Modern mimari + geleneksel motif birlikteliği.

7) Melike Hatun Camii (2017) – Ulus / Erbakan Meydanı

7.000 kişi kapasiteli, 27 m çapında kubbe, 72 m’lik dört minare; kongre salonu ve otopark ile yaşayan bir şehir camii.
Kimden adını aldı? 14. yüzyıl Ankara’sında hayır eserleriyle bilinen Melike Hatun.

8) Beştepe Millet Camii – Beştepe / Külliye içinde

Bir ana + dört yarım kubbe, 3.000 kişi kapasiteli iç mekân; engelli erişimine uygun rampalar, iki asansör, mermer taç kapı.
Detay: Girişte Ra’d Suresi 24. ayet yer alır.

Ahşaptan üretilenler

Direkli Camii – Altındağ

Adını son cemaat yerindeki beş ahşap direkten alır. Dikdörtgen plan, kerpiç örgü, ahşap tavan; 15. yy.’a tarihlenir, 18. yy.’da onarım görür.
Sadelik sevenlere: Ankara taşlı duvarlarıyla mütevazı ve içten.

Ağaç Ayak Camii – Ulucanlar

Eğimli arazide ağaç dikmelerle güçlendirilmiş kerpiç duvarlar; küçük ölçekli, son cemaat yeri yok; mihrap tavan hizasına kadar yükselir.
Süsleme ipuçları: Dış–iç bordürde Kelime-i Tevhid, siyah–sarı–kırmızı nakışlar; alçak ahşap minare.

Mahalle ölçeğinde değeri bilinmeyen mücevherler

  • Zincirli Camii – Ulus / Anafartalar

  1. yy. sonu kabul edilir. Nakkaş Mustafa’ya atfedilen ahşap süslemeler görsel şölen niteliğinde. Geniş avlu, çevredeki dükkân kültürüyle birlikte yaşar.

  1. yy.’a tarihlenen kitabe; alçı bezemeli mihrap, çiçek motifli köşeler, yağlı boyalı tavan rozetleri; küçük ama zengin bir iç süsleme repertuarı.

  • Ahielvan Camii – Altındağ

  1. yy. sonu, Hacı Elvan b. Mehmed. Ahşap direkler üzerine Roma–Bizans devşirme mermer başlıklar; minber–mihrapta ince ahşap ve alçı işçiliği.

  • Eskicioğlu Camii – İstiklal
    Ahşap iskelet–kerpiç dolgulu beden, 11 pencereli harim, akantus yapraklı bitkisel mihrap süslemeleri ile ayırt edici. 1907, 1922, 1970 onarımları.

  • Tabakhane Camii – Bentderesi

  1. yy. yapısı; tek şerefeli ahşap–tuğla minare, iki katlı son cemaat; 1979’da büyük yenileme ile kubbeli örtüye geçiş.

  • Kurşunlu Camii – Anafartalar

  1. yy. Osmanlı; kare plan, kurşun kaplı kubbe, tuğla gövdeli minare; dernek eliyle büyütülen son cemaat mekânı, altta abdesthane.

  • Hacı Arap Camii – Samanpazarı
    14–15. yy. tahmini; minaresiz sade tipoloji, iki mihraplı iç kurgu; girişte tuğla kemerli pano ve “Mehmed” yazısı, özgün alçı mihrap nişi.

  • Sarıkadı Camii – Hamamönü
    Minare yok, geometrik süslemeli dört sütunlu ahşap çatı, pencereler üzerinde Kelime-i Tevhid; doğusunda küçük hazire–mezarlık.

Erken Cumhuriyet ve sonrasında oluşturulanlar

  • Maltepe Camii (1959) – Çankaya / Maltepe
    Recai Akçay projesi; iki minare, tek kubbe; içte zengin vitraylar, duvarlarda Kütahya çinileri; kubbe tepesinde Fatiha Suresi.

  • Taceddin (Taceddin Sultan) Camii (1901–02) – Hamamönü
    Küçük, kesme taş duvarlı, tek minareli; bitişikte türbe, hazire ve çeşme. Muhsin Yazıcıoğlu’nun kabri avludadır.

  • Abidinpaşa Merkez Camii (1984) – Mamak
    Bölgenin en büyüklerinden; iki şerefeli, 34 m minareler; alt katta yaklaşık 30 dükkân; kurşun çatılı, mermer mihraplı geniş iç mekân.

Çağdaş yorum katılarak inşaa edilenler

  • Doğramacızade Ali Sami Paşa Camii (2008) – Çankaya / Bilkent
    İhsan Doğramacı’nın babası adına yaptırdığı, akıllı bina sistemleriyle “Türkiye’nin ilk teknolojik camisi” kabul edilen yapı.
    Bugün: İbadete kapalı; çok amaçlı salonları taleple kilise/sinagog formuna dönüştürülebilen bir kültür merkezi.

  • Beştepe Millet Camii – Beştepe Külliyesi
    3.000 kişilik iç kapasite, engelli erişimi için asansör ve rampalar, mermer taç kapıda zarif tezyinat.

  • Ahmet Hamdi Akseki & Melike Hatun – Şehrin iki yeni simgesi
    Biri Diyanet’in yanı başında akıllı altyapıyla, diğeri Ulus’ta kamusal salonlarıyla Ankara’da “cami = yaşam merkezi” yaklaşımını güçlendiriyor.

337518,Agac Ayak Camijpg (1)

Bir günde üç çağ yaşayabilirsiniz

  1. Sabah – Hamamönü & Samanpazarı
    Aslanhane → Ahi Elvan → Sarıkadı → Taceddin → Hacı Bayram & Augustus Tapınağı
    Kahve molası: Hamamönü’nde tarihi konaklar.

  2. Öğle – Ulus & Anafartalar
    Zincirli → Kurşunlu → Cenabı Ahmet Paşa (Sinan) → Roma Hamamı–Ankara Kalesi çevresi.

  3. Akşamüstü – Kızılay & Bilkent hattı
    Kocatepe → Melike Hatun → Ahmet Hamdi Akseki → (zaman kalırsa) Doğramacızade.

Fotoğraf ve gözden kaçan detaylar

  • Ahşap işçilikleri (Zincirli, Ahi Elvan, Eskicioğlu): Kalem işi, kündekârî ve bitkisel motifleri yakından inceleyin.

  • Alçı mihraplar (Hacettepe, Hacı Arap): Mukarnas kavsaralar ve sütunceler zengin bir dil kurar.

  • Mihrap yazıları (Maltepe’de Fatiha, Kur’ân’dan ayet panoları): Işığın gelişine göre desenler farklılaşır.

  • Sırlı tuğla minareler (Karacabey): Ankara’da nadir örnek.

Kaynak: Sevda Ecem Karapolat