Ankara yönetiminin uluslararası alanda attığı ilk diplomatik adımın ne olduğu merak konusu. TBMM’nin imzaladığı ilk antlaşmanın hangi siyasi başarıyı simgelediği araştırılıyor. İşte detaylar...
ANKARA HÜKÜMETİNİN İLK SİYASİ BAŞARISI NEYDİ?
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin uluslararası arenada attığı ilk diplomatik adım, Gümrü Antlaşması ile şekillendi. 3 Aralık 1920’de imzalanan bu tarihi belge, hem Ankara Hükümeti’nin ilk siyasi başarısı hem de TBMM'nin yabancı bir devletle yaptığı ilk uluslararası antlaşma olarak tarihe geçti.
GÜMRÜ ANTLAŞMASININ TARİHSEL ARKA PLANI
Mondros Mütarekesi’nin 30 Ekim 1918’de yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devleti, Brest Litovsk Antlaşması hükümlerine rağmen Kafkasya’dan çekilmek zorunda kaldı. Bu boşluğu fırsat gören Ermenistan güçleri, 1919 itibarıyla Doğu Anadolu’nun stratejik bölgelerini işgal etmeye başladı.
Bu süreçte Türkiye’de kurulan yeni Ankara Hükûmeti, Sovyet Rusya ile ilişkileri geliştirme niyetindeydi. Hariciye Vekili Bekir Sami Bey başkanlığındaki bir heyet Moskova’ya gönderilerek güven tesis etti ve 1920 yılı boyunca taraflar arasında müzakereler sürdü.
DOĞU CEPHESİ’NDE DENGELERİN DEĞİŞTİĞİ AN
Sovyet Rusya’nın, Türkiye’ye ait bazı bölgelerin Ermenistan’a bırakılması talebi üzerine görüşmeler tıkandı. Bunun üzerine Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki 15. Kolordu, Eylül 1920’de harekâta geçti. Türk kuvvetleri; Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin ve Iğdır gibi kritik bölgeleri hızla geri aldı ve 7 Kasım 1920’de Gümrü’yü işgal ederek masaya güçlü bir şekilde oturdu. Bu ilerleyiş, Ermenistan’ı barış görüşmelerine zorlayan en önemli unsur oldu.
GÜMRÜ ANTLAŞMASININ İÇERİĞİ VE KAZANIMLAR
22 Kasım’da başlayan görüşmeler 3 Aralık 1920’de sonuçlandı ve Gümrü Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma, Ankara Hükümeti’nin uluslararası alandaki ilk diplomatik zaferi olarak kabul edilir.
Antlaşmanın öne çıkan maddeleri:
-
Kars ve çevresi tamamen Türkiye’ye bırakıldı.
-
Ermenistan, Sevr Antlaşması’nı tanımadığını resmen ilan etti.
-
Türkiye sınırları içinde Ermenilerin çoğunlukta olduğu bir bölge olmadığını kabul etti.
-
Erzurum–Bakü Demiryolu yeniden işler hâle geldi, Türkiye’nin Sovyet Rusya ile bağlantısı güçlendi.
-
Doğu Cephesi’nde barış sağlanınca buradaki asker ve silahlar Batı Cephesi’ne kaydırılarak Yunan güçlerine karşı önemli bir avantaj elde edildi.
Her ne kadar antlaşma, Ermenistan’ın kısa süre sonra Sovyet yönetimi altına girmesi nedeniyle yürürlüğe girmemiş olsa da hükümlerinin büyük kısmı 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları ile kalıcı hâle getirildi.
ANTLAŞMANIN ÖNEMİ: ANKARA HÜKÜMETİNİN İLK SİYASİ ZAFERİ
Gümrü Antlaşması, Ankara Hükümeti açısından şu yönlerden kritik önem taşır:
-
TBMM’nin ilk uluslararası antlaşmasıdır.
-
Misak-ı Millî ilk kez bir yabancı devlet tarafından fiilen tanınmıştır.
-
Doğu Cephesi güvence altına alınmış, Kurtuluş Savaşı’nın ağırlığı Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır.
-
Yeni kurulan Ankara Hükümeti’nin meşruiyeti uluslararası düzeyde güçlenmiştir.
Bu sebeplerle Ankara Hükümetinin ilk siyasi başarısı sorusunun cevabı tartışmasız bir şekilde Gümrü Antlaşması olarak kabul edilir.
