Trigonometri, üçgenlerin açıları ve kenarları arasındaki ilişkileri inceleyen matematiğin temel alanlarından biridir. Günümüzde kullanılan pek çok formülün ve tablonun temelleri, Orta Çağ’da Türk-İslam bilim insanları tarafından atılmıştır. Bu bilim insanları, hem astronomi hem de geometri alanında yürüttükleri çalışmalarla trigonometriyi bağımsız bir bilim dalı haline getirmiştir.
ULUĞ BEY VE TRİGONOMETRİNİN TABLOLARLA SİSTEMATİK HALE GELMESİ
Uluğ Bey (1394-1449), yalnızca bir hükümdar değil aynı zamanda döneminin en büyük astronomi ve matematik bilginlerinden biriydi. Sinüs ve kosinüs tabloları hazırlayarak trigonometriye sistematik bir yapı kazandırdı. Onun eseri olan “Zîc-i Uluğ Bey”, hem gökbilim hem de trigonometri açısından büyük önem taşır. Uluğ Bey’in kullandığı yarım açı formülleri, bugün hâlâ matematik eğitiminde yer alan temel prensipler arasındadır.
ALİ KUŞÇU VE KÜRESEL TRİGONOMETRİDEKİ ATILIM
Ali Kuşçu (1403-1474), Uluğ Bey’in öğrencisi olarak yetişmiş ve onun mirasını ileriye taşımıştır. Trigonometriyi astronomiyle birleştiren ilk isimlerden biri olarak kabul edilir. Özellikle küresel trigonometri (spherical trigonometry) üzerine yaptığı çalışmalar, gök cisimlerinin hareketlerini hesaplamada devrim niteliğinde olmuştur. Ali Kuşçu’nun oluşturduğu fonksiyonel ilişkiler, sonraki yüzyıllarda Avrupa’da da örnek alınmıştır.
NASİRÜDDİN TUSİ: TRİGONOMETRİNİN BAĞIMSIZ BİR BİLİM HALİNE GELMESİ
Nasirüddin Tusi (1201-1274), trigonometriyi matematiğin bir alt dalı olmaktan çıkararak bağımsız bir bilim dalı haline getiren öncü bilim insanıdır. Küresel trigonometriyi sistematik biçimde tanımlamış, trigonometrik fonksiyonlar arasındaki ilişkileri incelemiştir. Onun çalışmaları, modern matematikteki fonksiyon kavramının gelişimine de katkı sağlamıştır.
ÖMER HAYYAM VE TRİGONOMETRİNİN DENKLEMSEL UYGULAMALARI
Ömer Hayyam (1048-1131), yalnızca bir şair değil aynı zamanda üstün bir matematikçi ve astronom olarak bilinir. Kübik denklemleri çözerken trigonometrik yöntemleri kullanmış ve üçgenlerin çözümünde yeni yaklaşımlar geliştirmiştir. Onun çalışmaları, cebir ile trigonometri arasındaki bağı güçlendirmiştir.
İBN-İ SİNA’NIN TRİGONOMETRİYE FELSEFİ VE MATEMATİKSEL KATKISI
İbn-i Sina (980-1037), tıp ve felsefede olduğu kadar matematik ve trigonometri alanında da önemli çalışmalar yapmıştır. Trigonometrik fonksiyonların temel özelliklerini açıklamaya çalışmış, geometrik ve astronomik hesaplamalarda trigonometrik prensiplerin kullanımını desteklemiştir. Onun yaklaşımı, bilimin disiplinler arası ilerlemesine öncülük etmiştir.
TÜRK-İSLAM BİLİM ADAMLARININ TRİGONOMETRİYE KAZANDIRDIKLARI
Türk-İslam bilim insanlarının çalışmaları, trigonometriyi yalnızca bir matematik dalı olmaktan çıkarıp astronomik ölçüm, yön bulma ve mühendislik alanlarında kullanılabilir bir araç haline getirdi.
- Sinüs, kosinüs ve tanjant fonksiyonları sistematik biçimde incelendi.
- Küresel trigonometri kavramı geliştirildi.
- Trigonometrik formüller ve tablolar oluşturularak modern bilimin temelleri atıldı.
Bu çalışmalar, daha sonra Avrupa Rönesansı’na ilham olmuş ve modern trigonometri anlayışına yön vermiştir.
BİLİM TARİHİNDE TÜRK-İSLAM İZİ
Uluğ Bey, Ali Kuşçu, Nasirüddin Tusi, Ömer Hayyam ve İbn-i Sina, yalnızca kendi dönemlerinin değil, tüm insanlık tarihinin en önemli bilim insanları arasında yer alır. Trigonometriye kazandırdıkları yöntemler, tablolar ve teoriler; modern matematik, astronomi ve mühendisliğin temel taşları arasında sayılmaktadır.
