Bu oran, çalışmanın hangi dönemde yapıldığına göre değiştiği için bazı durumlarda daha uzun süre çalışmak bile bağlanacak emekli aylığını düşürebiliyor. Milliyet yazarı Cem Kılıç, emekli aylıklarının nasıl hesaplandığını üç dönem üzerinden ayrıntılarıyla ele aldı.
Türkiye’de emekli aylıkları; işçiler, memurlar ve Bağ-Kur’lular için farklı yöntemlerle hesaplanıyor. Emekli maaşını belirleyen en kritik unsur ise aylık bağlama oranı. Bu oran, çalışmanın hangi dönemde yapıldığına göre değiştiği için bazı durumlarda daha uzun süre çalışmak bile bağlanacak emekli aylığını düşürebiliyor. Milliyet yazarı Cem Kılıç, emekli aylıklarının nasıl hesaplandığını üç dönem üzerinden ayrıntılarıyla ele aldı.
Emekli aylığı hesaplamasının temel formülü
2000 yılından itibaren emekli aylıkları temel olarak şu formül üzerinden hesaplanıyor:
Emekli aylığı = Aylık bağlama oranı × Ortalama aylık kazanç
Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazançlarının, emekli aylığı talep tarihine kadar güncelleme katsayısı ile güncellenmesiyle belirleniyor. Ortaya çıkan tutar, aylık bağlama oranı ile çarpılarak emekli maaşı hesaplanıyor.
Üç farklı dönem, üç farklı hesap yöntemi
Sosyal güvenlik sisteminde yapılan reformlar nedeniyle emekli aylıkları üç ayrı döneme göre hesaplanıyor:
2000 yılı öncesi dönem
Ocak 2000 – Ekim 2008 arası dönem
1 Ekim 2008 sonrası dönem
Her dönemin aylık bağlama oranı ve güncelleme katsayısı farklı olduğu için emekli maaşları üzerinde etkileri de değişiyor.
2000 yılı öncesi çalışmalar daha avantajlı
2000 yılı öncesi çalışmalarda emekli aylığı, memur maaş katsayısı, gösterge ve aylık bağlama oranı esas alınarak hesaplanıyor. Bu dönemde aylık bağlama oranı oldukça yüksek olduğu için, 2000 öncesi prim gün sayısı fazla olanlar daha yüksek emekli aylığı alabiliyor.
2000–2008 arası dönemde aylıklar düşmeye başladı
Ocak 2000 ile Ekim 2008 arasındaki dönemde, ortalama aylık kazanç hesaplanırken TÜFE ve gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) gelişme hızının tamamı dikkate alınıyor. Ancak bu dönemde aylık bağlama oranı 2000 öncesine göre daha düşük belirlendiği için emekli maaşları da geriliyor.
Emekli aylığını yükseltmek mümkün mü?
Emekli aylığını yükseltmenin en etkili yolu, prime esas kazancı yüksek göstermek, yani SGK’ya yüksek ücret üzerinden prim yatırmak. Bunun yanı sıra:
2000 öncesi askerlik borçlanması,
doğum borçlanması,
yurt dışı borçlanması
özellikle tavandan yapıldığında emekli aylığını artırabiliyor.
SSK’lıların emekli aylıkları nasıl hesaplanıyor?
SSK’lıların (4/a’lılar) emekli aylıkları da üç ayrı dönem üzerinden hesaplanıyor.
2000 öncesi dönemde gösterge sistemi ve yüksek aylık bağlama oranı nedeniyle maaşlar daha avantajlı.
2000–2008 arasında bağlama oranı düşüyor.
2008 sonrası ise en düşük bağlama oranı uygulanıyor.
Düşükten prim ödeyenler için 2000 öncesi dönem en avantajlı dönem olarak öne çıkıyor.
Memurların emekli aylığı nasıl belirleniyor?
Memurların emekli aylıkları; derece, kademe, hizmet süresi ve özellikle ek göstergeye göre hesaplanıyor.
Ekim 2008’den önce göreve başlayan memurlar, 25 yıl hizmet karşılığında ortalama kazançlarının yaklaşık yüzde 75’ini emekli aylığı olarak alabiliyor.
Ekim 2008 sonrası göreve başlayan memurlar ise 25 yıl çalışsalar bile ancak ortalama kazançlarının yüzde 50’sini emekli aylığı olarak alabiliyor. Bu durum, eski ve yeni memurlar arasında yaklaşık yüzde 30’luk maaş farkı oluşturuyor.
Bağ-Kur’lular için tablo nasıl?
Bağ-Kur’lular da 2000 öncesinde yüksek basamaktan prim ödemişlerse daha yüksek emekli aylığı alabiliyor. Ancak 1 Ekim 2008 sonrası dönemde Bağ-Kur emekli aylıkları da belirgin şekilde düşüyor. Bu nedenle Bağ-Kur’lular için yüksekten prim ödeme emekli maaşını artırmanın en önemli yolu olarak görülüyor.
Çalıştıkça emekli aylığı düşer mi?
Bazı durumlarda evet.
1999 öncesi dönemde 25 yıl sigortalılar için aylık bağlama oranı yaklaşık yüzde 76 idi.
2000–2008 arasında bu oran yüzde 65’e düştü.
2008 sonrası ise yüzde 50’ye kadar geriledi.
Bu nedenle eski dönem çalışması fazla olan bazı sigortalılar için daha fazla çalışmak yerine erken emekli olmak daha avantajlı olabiliyor.
Emekli aylığını yükseltmek mümkün mü?
Emekli aylığını yükseltmenin en etkili yolu, prime esas kazancı yüksek göstermek, yani SGK’ya yüksek ücret üzerinden prim yatırmak. Bunun yanı sıra:
2000 öncesi askerlik borçlanması,
doğum borçlanması,
yurt dışı borçlanması
özellikle tavandan yapıldığında emekli aylığını artırabiliyor.
